Afbeelding
Iedereen herinnert zich nog de beelden van rellen tijdens Project X in Haren op 21 september 2012. Duizenden bezoekers kwamen naar Haren voor het verjaardagsfeest van een meisje, dat via social media een uitnodiging had verstuurd. "Project X was voor ons de aanleiding voor het onderzoek 'Burgemeesters in cyberspace', waarin we hebben gekeken naar de rol van burgemeesters als het gaat om digitale veiligheid", vertelt docent-onderzoeker Willem Bantema. "Een burgemeester heeft bevoegdheden voor het handhaven van de openbare orde en veiligheid in de offline wereld, maar kan hij die online ook inzetten?"
Online handhaven blijkt lastiger dan gedacht. "De bevoegdheden van een burgemeester zijn voor het grootste deel in de negentiende eeuw vastgelegd, toen de digitale wereld nog niet bestond", geeft Bantema als eerste reden. "Ook is het juridisch gezien lastig om iemand verantwoordelijk te houden voor uitspraken die hij online doet. Dat hebben we gezien tijdens de rechtszaak tegen de Blokkeerfriezen. Daarnaast zit je als burgemeester vast aan je gemeentegrenzen. Wat doe je wanneer iemand uit Nieuw-Zeeland oproept tot een coronafeest in jouw gemeente? En tot slot grijp je in op een belangrijk grondrecht, namelijk de vrijheid van meningsuiting. Een fundamenteel recht van je inwoners.”
Ondanks deze beperkingen merkt Bantema dat burgemeesters erg betrokken zijn bij hun rol in digitale veiligheid. "Waar we in 2012 nog glazige blikken kregen wanneer we bestuurders vroegen naar hun online rol, zien we dat steeds meer burgemeesters zich verantwoordelijk voelen voor wat er speelt binnen hun gemeente, zowel in de offline als in de online wereld. Reden voor ons om te starten met het vervolgonderzoek ‘Niet bevoegd, wel verantwoordelijk’, dat later dit jaar uitkomt. Daarin willen we kijken hoe burgemeesters vandaag de dag al aan de slag kunnen met het invulling geven aan die verantwoordelijkheid. Zeker anno 2020 kun je dit deel van de belevingswereld van je inwoners niet langer negeren."
De coronacrisis heeft deze bewustwording onder burgemeesters alleen maar versterkt, merkt Bantema. “Burgemeesters zijn door het coronavirus in sneltempo de 21e eeuw in geslingerd. Je ziet steeds vaker vlogs verschijnen waarin burgemeesters inwoners toespreken en burgerinitiatieven in de gemeente worden beloond met een duimpje van de burgemeester. Je ziet nu meer dan ooit de online en offline wereld met elkaar vervlochten raken.”
De vraag blijft echter wat je als burgemeester kunt doen wanneer er op social media kanalen wordt opgeroepen tot een coronafeest of het verstoren van de openbare orde. Bantema: "In navolging op de gebiedsverboden in de openbare ruimte, groeit ook de roep om een digitaal gebiedsverbod. Daarbij verbied je mensen om op bijvoorbeeld social media kanalen hun mening te verkondigen. Dat is een verregaande juridische stap, waarbij je rol als burgervader naar de achtergrond verdwijnt, omdat je keihard gaat handhaven.”
Bantema pleit voor een minder drastische aanpak. “Je moet als burgemeester geen kopie van het OM worden, dan verlies je je waarde. Net als bij ondermijning - waarbij je als burgemeester een drugswoning kunt sluiten - moet je zoeken naar haakjes. Ik geef toe: dat is digitaal koorddansen.”
Willem Bantema is senior docent-onderzoeker bij de onderzoeksgroep Cybersafety van de Thorbecke Academie van NHL Stenden Hogeschool en houdt zich bezig met bestuurlijke handhaving en digitalisering.