Leiding nemen aan het bed

Afbeelding
Leiding nemen aan het bed

Op 12 mei 2020, exact tweehonderd jaar na de geboortedag van Florence Nightingale, staat het verpleegkundig beroep meer dan ooit tevoren in de spotlights. "Verpleegkundigen worden in deze coronacrisis samen met artsen nationale helden genoemd, die ‘de strijd’ aangaan”, zegt Margreet van der Cingel, lector Verpleegkundig Leiderschap & Onderzoek voor Goede Zorg aan NHL Stenden Hogeschool en het Medisch Centrum Leeuwarden. “Het is heel mooi dat er nu zoveel waardering is, maar zorg voor hygiëne, preventie en het voorkomen van complicaties is niet zozeer een strijd, eerder de essentie van het verpleegkundig beroep. Een beroep dat nogal onder druk staat en waar tekorten zijn. We zien nu dat verpleegkundigen het voortouw nemen tijdens deze crisis. Helaas weten we dat verpleegkundigen deels het beroep verlaten, omdat ze hun leiderschap juist te weinig kwijt kunnen.”

In 1964 werd de geboortedag van Florence Nightingale, 12 mei, in Nederland uitgeroepen tot de Dag van de Verpleging. Als voorvechter van grootschalige hervormingen in de gezondheidszorg toonde Nightingale verpleegkundig leiderschap, zoals we dat nu noemen. "Nightingale maakte zich hard voor de wetenschappelijke onderbouwing van het beroep, opleiding, een goede betaling en de autonomie van de verpleegkundige", vertelt lector Margreet van der Cingel. “Die autonomie zien we tweehonderd jaar later tijdens deze coronacrisis terug: verpleegkundigen nemen het heft weer in eigen handen en hebben de wens dat ook na de crisis zo te houden, geven ze zelf aan.”

In haar lectoraat doet Van der Cingel onderzoek naar leiderschap in het verpleegkundig domein en ook hoe het verpleegkundig beroepsbeeld daarop van invloed is. “Verpleegkundig leiderschap is een breed begrip, maar heeft alles te maken met invloed uitoefenen op juist die basiszorg goed verlenen, naast het opkomen voor zelfstandige beroepsuitoefening”, legt de lector uit. "Wat we in de dagelijkse praktijk horen, is dat verpleegkundigen weinig ruimte en tijd hebben om hun deskundigheid en autonomie te pakken. Dat heeft natuurlijk te maken met werkdruk en ook de nog steeds hiërarchische structuur in de zorg. Maar het frappante is dat we juist in deze hectische tijd zien dat verpleegkundigen meer autonoom durven te werken, en als vanzelfsprekend initiatief nemen en gelukkig ook vaak betrokken worden door het bestuur van instellingen in besluitvorming over bijvoorbeeld de inrichting van teams in de crisisorganisatie.”

Van der Cingel wil in de onderzoeksprojecten van het lectoraat onderzoeken welke succesfactoren daarop van invloed zijn. "Deze crisis leert ons iets over de voorwaarden en omstandigheden die nodig zijn om leiderschap te tonen. Als de nood hoog is, wordt er een beroep gedaan op de oorspronkelijke motivatie van verpleegkundigen voor hun vak en komen verpleegkundigen in actie, tonen leiderschap en doen wat ze nodig vinden. Dat zou een hypothese kunnen zijn", aldus Van der Cingel . “Een tweede veronderstelling is dat het gevoel van saamhorigheid tussen alle professionals tijdens een crisis en het gevoel dat men samen de schouders eronder wil zetten, van belang is. Daardoor voelen verpleegkundigen zich mogelijk voldoende gesteund en veilig om hun nek uit te durven steken en initiatief te nemen. Bijvoorbeeld het opkomen voor een patiënt die met ontslag gaat, maar waarvan de thuissituatie nog onvoldoende geregeld is of door aandacht te vragen voor de psychosociale vragen van een patiënt tijdens een bespreking.”

De vraag is uiteraard of verpleegkundigen hun leiderschap aan het bed kunnen voortzetten. Van der Cingel: “Een belangrijke les die altijd geldt, is dat verpleegkundigen allereerst goed voor zichzelf moeten zorgen om er voor anderen te kunnen zijn. We raken nu onnodig veel (student)verpleegkundigen kwijt, die vroegtijdig stoppen met het vak, onder andere door burn-out of compassie-moeheid. Dat kunnen we voorkomen wanneer we verpleegkunde als een autonoom beroep zien, waarin naast door artsen aangegeven handelingen, de eigen beroepsdeskundigheid erkend en gewaardeerd wordt. Dan ontstaat de ruimte om leiderschap te tonen binnen een veilige werkomgeving waarin teamwork voorop staat. Alleen dan kunnen goede professionele zorg en het verpleegkundig beroep gedijen.”

Exact de boodschap die Florence Nightingale verkondigde, zo stelt Van der Cingel. “Verpleegkundigen die het gevoel hebben zinvol bezig te zijn, die een maatschappelijk belang kunnen dienen, die werkplezier hebben, er graag voor anderen willen zijn en dat ook nog eens doen op basis van wetenschappelijke inzichten, dat is niet alleen de verpleegkundige die Nightingale graag zou zien, dat is ook de verpleegkundige die we vandaag de dag meer dan ooit nodig hebben.”

Meer nieuws