Afbeelding
“Iedereen heeft de behoefte om gezien en gehoord te worden. Ga eens na bij jezelf hoe jij het zou vinden als jouw waarheid structureel wordt vergeten. Als alleen de andere kant van de medaille wordt belicht. Grote kans dat je je daardoor boos en onbegrepen voelt. Dat is precies hoe minderheden zich al decennialang voelen door de eenzijdige manier waarop onze koloniale geschiedenis wordt gerepresenteerd. En daarom eisen zij een rectificatie van gebeurtenissen.”
Toch is de geschiedenis herschrijven of uitwissen geen oplossing, vindt de onderzoekster. “Twee jaar geleden veranderde de Amsterdamse J.P. Coenschool van naam vanwege het gewelddadige verleden van de koopman. Dat verleden wil je natuurlijk geen eer aan doen. Maar zo’n naamswijziging verandert niets aan wat er is gebeurd. Want dat hij er was en wat hij heeft gedaan, is ook een feit. Dat gedeelte van de geschiedenis wissen kan dus niet. De oplossing? Vertel ook de andere kant van het verhaal. Vanuit het oogpunt van zij die door hem zijn geraakt. Dan creëer je een compleet en holistisch beeld van een gebeurtenis. Dat noemen we meerstemmigheid: het meenemen van verschillende perspectieven als we vertellen over het verhaal van vroeger.”
Gouden Eeuw, zwarte bladzijde
Sarike pleit voor meerstemmigheid in cultuur en onderwijs. “In Westerse landen wordt vaak maar één kant van ons koloniale verleden belicht. Het verhaal van de witte man die destijds kon en mocht schrijven is onderdeel geworden van onze collectieve herinnering. Dat verhaal staat in onze archieven, is talloze keren opgeschreven in geschiedenisboeken, tentoongesteld in musea en wordt door instuten gebruikt als bron om geschiedenis te vertellen en te verklaren. Maar de realiteit van de mensen die destijds niet konden schrijven of vastleggen, wordt vaak weggelaten. Dat houdt de eenzijdigheid in stand.”
Het verhaal van de witte man domineert onze cultuur en het onderwijs, zegt Sarike. “Daarin schuilt een gevaar. Want als je slechts één perspectief naar voren schuift, zeg je eigenlijk dat die andere perspectieven minder waarde hebben. Terwijl cultuur en onderwijs het fundament van onze samenleving zijn. Wat we daar lezen en leren, nemen we voor waar aan. Het is de basis van wat we kennen en kunnen. Als je dan op jonge leeftijd al in aanraking komt met een eenzijdig beeld van gebeurtenissen, zorgt dat onbewust voor onbegrip en disrespect voor andere perspectieven en meningen. Dat uit zich bijvoorbeeld in vooroordelen en discriminatie en stimuleert polarisatie. Enorm belangrijk dus dat onze basis divers is en gestoeld op meerdere perspectieven.”
Meerstemmigheid in de praktijk
In het Rijksmuseum hangt een schilderij van Jacob Coeman. Een familieportret van VOC-opperkoopman Pieter Cnoll. “Je ziet een welgesteld gezin”, vertelt Sarike. “Maar in de schaduw van Cnoll zie je een jongen staan. En zijn verhaal staat in schril contrast met dat van de koopman. Hij is namelijk een tot slaafgemaakte Balinese jongen die als kind verkocht is aan Cnoll. Uiteindelijk is hij ontsnapt en ten strijde getrokken tegen de VOC. Nu staat hij bekend als de nationale held Surapati.”
Het Rijksmuseum vertelt inmiddels over ons slavernijverleden vanuit het perspectief van Surapati. “Een mooi voorbeeld van meerstemmigheid”, vindt Sarike. “Er zijn heel veel verschillende methoden waarmee culturele instellingen dat ook kunnen toepassen. En dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. Denk bijvoorbeeld aan niet één, maar twee bordjes naast een schilderij hangen zodat de verschillende verhalen achter een werk worden verteld. Of bij de representatie van verhalen gebruik te maken van meerdere bronnen, zoals geluidsfragmenten, dans, storytelling, rituelen, persoonlijke memoires en herinneringen, en liederen. Zodat ook het verhaal van hen die niet konden schrijven aan het licht komt.”
Opgroeien met verschillende perspectieven, meningen en verhalen: dat is het ideaal van Sarike. “Ik pleit heel bewust niet voor het herschrijven van geschiedenis, maar voor het verrijken ervan. Wie opgroeit met een verscheidenheid in denkbeelden kan meer begrip voor anderen opbrengen. Daarmee voorkom je vooroordelen op latere leeftijd en leer je dat iedereen een stem heeft en ook verdient. Uiteindelijk zorgt een balans in verschillende perspectieven voor een samenleving waarin iedereen zich gehoord, gezien en gerepresenteerd voelt. En waarin begrip en verbinding de boventoon voeren. Volgens mij zijn we dan hard op weg naar een samenleving waarin we polarisatie tegenaan en we elkaar weer vinden in het midden.”
Sarike onderzocht museale meerstemmigheid in haar proefschrift ‘A Postcolonial Museum? Legacies of Colonial Histories in Museum Exhibitions in Europe, Africa, North America, and the Caribbean' en geeft praktische tips waarmee instellingen aan de slag kunnen. Momenteel onderzoekt ze hoe meerstemmigheid een plek kan krijgen in het onderwijs zodat toekomstige professionals een bijdrage kunnen leveren aan deze maatschappelijke noodzaak.
Wil je in contact komen met Sarike? Of ben je benieuwd naar haar proefschrift? Neem dan contact op via sarike.van.slooten@nhlstenden.com.