Afbeelding
Bart-Jan Heine is docent-onderzoeker bij de opleiding Bestuurskunde-Overheidsmanagement. Als expert was hij uitgenodigd om aan te schuiven bij een rondetafelgesprek over de weerbaarheid van de democratie. Tijdens zo’n gesprek kunnen Kamerleden (extra) informatie inwinnen bij (ervarings)deskundigen over een bepaald onderwerp. In dit geval het versterken van de democratie, de bedreigingen voor de democratie, uit welke hoek die bedreigingen komen en welke waarborgen nodig zijn om de democratie te beschermen.
Organisatie- en denkkracht van de overheid
Tijdens het gesprek hield Heine een betoog voor het versterken van de organisatie- en denkkracht van de overheid. “Elke tijd kent zijn problemen en uitdagingen, maar er is zeker iets aan de hand. Het oplossend vermogen van de (nationale) overheid lijkt te zijn afgenomen. Er is enerzijds een afneming sturingspotentieel zichtbaar en anderzijds ontbreekt het vaak aan langetermijnvisies binnen de politiek. Er is een tekort aan organisatie- en denkkracht.”
Allerlei institutionele waarborgen zijn te bedenken, maar Heine pleit graag voor het versterken van het probleemoplossend vermogen van onze democratie. Hij denkt hierbij aan interventies als:
- Het versterken van de kennis van specifieke beleidsvelden binnen de ministeries door minder te selecteren op algemeen managementvaardigheden en door ambtenaren minder te rouleren tussen ministeries
- Het inzetten op beter betrekken van de uitvoeringspraktijk bij de beleidsvorming
- Het meer binnenboord houden van kennis bij overheden door minder externe inhuur van consultants
- Het stimuleren van publieke (onafhankelijke) beleidsdenktanks en wetenschappelijke bureaus van politieke partijen
- Het alloceren van meer onderzoeksgelden voor Nederlandstalig onderzoek gericht op de Nederlandse beleidspraktijk
Als de politiek de sociaal-maatschappelijke en economische problemen niet afdoende weet op te lossen, dan verliezen grote groepen in de samenleving het vertrouwen in de politiek en neemt de voedingsbodem voor ondemocratische ideeën en de aantrekkelijkheid van extremere alternatieven toe, voorspelt Heine. Daarom is het volgens hem van belang om in te zetten op het versterken van zowel de organisatiekracht van de overheid als de ideeënvorming binnen de politiek, zodat de democratie de uitdagingen van deze tijd aankan.
Boeiende bijdrages en stevige afvaardiging
Heine kijkt terug op een positief gesprek. “De bijdrages van de experts waren bijzonder boeiend en van goed niveau en ook de vragen van de Kamerleden waren scherp. De meeste partijen hadden hun fractievoorzitter gestuurd: er was dus een stevige afvaardiging vanuit de Tweede Kamer aanwezig. Verder kwam de polarisatie in de politiek en samenleving wel heel tastbaar terug op de publieke tribune, waar de fakkeldrager die Sigrid Kaag (minister van Financiën en D66-leider, red.) bedreigde gewoon kon plaatsnemen. Je merkte ook de verhitting in de politiek aan de toon en scherpte in het gesprek tussen sommige experts en Kamerleden.”
En nu? “De Wet op de politieke partijen (Wpp, red.) is nu in consultatie. Dat betekent dat burgers nog hun zorgen schriftelijk kunnen uiten én dat het wetsvoorstel nog moet worden behandeld in de Tweede en Eerste Kamer. Mijn verwachting is dat de mogelijkheid van een partijverbod als uiterst redmiddel wel in de wet zal worden opgenomen en dat dit nog voor veel ophef en polarisatie gaat zorgen. Enkele experts hebben voorstellen gedaan voor een andere iets terughoudendere formulering van de wettekst, zoals het inbouwen van een escalatieladder.”
De sessie waarin Bart-Jan Heine als een van de experts in gesprek gaat met de Tweede Kamercommissie Binnenlandse Zaken (vanaf 59:51):
