Afbeelding
Vraag een kind om een tekening te maken van opa of oma en de kans is groot dat er een krom, rimpelig poppetje op papier verschijnt, met een stok of achter de rollator. "Dat is het beeld waar we allemaal bang voor zijn", vertelt onderzoeker Hans Barf. "Ouderdom associëren we vaak met aftakeling. Sterker nog, vanuit de zorg hebben we ouderdom lange tijd gezien als ziekte, die we kunnen fixen. Maar je kunt ouderdom niet tegenhouden, laat staan fixen. Ouder worden brengt nou eenmaal gebreken met zich mee. Wat we wel kunnen, is zorgen dat die gebreken zo min mogelijk leiden tot beperkingen in wat je nog wilt doen. Zorgen dat je ondanks je leeftijd vitaal blijft.”
Wat is vitaliteit?
Vitaliteit is een lastig te omschrijven begrip, weet Barf. “Vitaliteit zit in je genen, in je mindset én in je omgeving. Het is meer dan alleen lichamelijk fit blijven. Vitaliteit is je levensenergie, die je ontleent aan heel veel zaken. Denk aan goede sociale contacten, vrijwilligerswerk of je relatie. Kortom: je moet letterlijk en figuurlijk zin in het leven hebben. Het gevoel hebben dat je er nog toe doet, nog van waarde bent en een doel in je leven hebt."
We moeten ouder worden niet langer zien als de eindfase, maar als een nieuwe fase met nieuwe kansen.
Veerkracht
Daarmee legt Barf de vinger op de zere plek, want steeds meer ouderen vereenzamen juist door het ontbreken van deze zaken. "Dat kan liggen aan hun eigen mindset, maar ook zeker aan de verwachtingen van de maatschappij", vindt Barf. "Na hun pensioen verwachten we van onze ouderen dat ze genieten van hun oude dag en af en toe op de kleinkinderen passen. Fysiek gaat het ook allemaal niet meer zo soepel en dan kan de wereld snel kleiner worden. Dat is zonde, want ouderen hebben een bak aan levenservaring waar wij ons voordeel mee kunnen doen. Het beeld van de oudere achter de geraniums is achterhaald. Veel ouderen die zelfstandig wonen zijn nog vitaal en actief.”
Vroegtijdig verouderen
Ook de mindset van ouderen zelf moet veranderen, benadrukt Barf. “Vaak berusten ze in de achteruitgang van hun fysieke en geestelijke conditie. Dat hoort nu eenmaal bij het ouder worden of de aandoening, denken ze.” Juist die achteruitgang kan ze kwetsbaar maken, merkt de onderzoeker in de praktijk. “Je kunt het zien als vroegtijdig verouderen. Ze hebben dan onvoldoende veerkracht om goed te herstellen van dingen als een ziekenhuisopname of een verhuizing of verlies van een partner. En dat leidt vaak weer tot complicaties. Kwetsbaarheid is een complex iets, wat verschilt van mens tot mens. Hoe we die veerkracht goed kunnen ondersteunen, zijn we aan het onderzoeken. Maar het zou in ieder geval helpen als we allemaal wat minder gerontofobisch zijn.”
Nieuwe kansen
Met de stijgende levensverwachting vormt de periode na je pensioen een steeds groter onderdeel van je leven. “Dat kan gerust nog 25 jaar zijn”, knikt Barf. “We moeten ouder worden daarom niet langer zien als de eindfase, maar als een nieuwe fase met nieuwe kansen”, benadrukt de onderzoeker. Gelukkig ziet hij ook positieve ontwikkelingen. “Onlangs stapte de 84-jarige moeder van een goede vriend van me opnieuw in het huwelijksbootje. Trouwen na je tachtigste, dat is toch prachtig? Steeds meer ouderen gaan op latere leeftijd nog daten, omdat ze op zoek zijn naar een relatie als verrijking van hun leven.”
Andere mindset
Ook online worden ouderen steeds vaardiger, merkt Barf. “Bijvoorbeeld via WhatsApp of Wordfeud hebben ze dagelijks contact met familie en vrienden. Ook deze oppervlakkige contacten zijn van groot belang om vitaal te blijven.” Met de komst van de elektrische fiets lijkt er ook een nieuwe wereld open te gaan. “Of eigenlijk wordt de bestaande wereld beter bereikbaar”, legt Barf uit. “Bovendien blijven ouderen zo ook in beweging. Maar ook ik hou mijn hart soms wel vast hoor, zo hard als ze gaan op die fietsen.”
Denken in mogelijkheden
Tot slot noemt de onderzoeker de groep ouderen, die nu al vooruitkijkt en nadenkt over hun eigen zorg in de toekomst. “Ik merk dat er een groeiende groep ouderen is, die zelf op zoek gaat naar nieuwe mogelijkheden van zorg. Ze voorzien dat zorg niet vanzelfsprekend is en dat ze meer op zichzelf zijn aangewezen. Neem als voorbeeld ouderen die met elkaar een woonplek creëren, waar ze voor elkaar zorgen. Wat de een niet kan, kan de ander nog wel. Denken vanuit mogelijkheden en niet vanuit beperkingen, dat is erg positief.”
Omarmen
Vanuit het FAITH-consortium doet Barf zijn uiterste best om het negatieve beeld van ouder worden te veranderen. "We moeten af van die stereotype denkbeelden over aftakeling en de dood. Ouderdom brengt je namelijk ook veel mooie, nieuwe kansen. We moeten ouder worden echt gaan omarmen."
Hans Barf is onderzoeker bij het Talmalectoraat Wonen, Welzijn en Zorg op hoge leeftijd van NHL Stenden Hogeschool en houdt zich vanuit ´het FAITH-Consortium bezig met kwetsbaarheid (frailty) en veerkracht bij ouderen. Ouderen hebben bij een stijgende leeftijd een grotere kans op kwetsbaarheid. Kleine verstoringen op fysiek, cognitief en sociaal gebied kunnen al voor ernstige complicaties zorgen, zoals valincidenten, ziekenhuisopname en vroegtijdig overlijden.