De toekomstverkenners
‘Dus, jullie kunnen de toekomst voorspellen…’, een opmerking die Albert Postma (Lector strategic foresight and scenarioplanning) nog geregeld te horen krijgt. En eentje die hij meteen ontkracht. Want, scenarioplanning is geen glazen-bol-kunde. Wel een wetenschappelijke methode om te (ver)kennen wat er in de toekomst plaats kán vinden. Postma: ‘Niet alleen op basis van wat je al weet – iets dat organisaties graag doen – maar juist geredeneerd vanuit de onzekerheden. Welke veranderingen komen er op jou af, wat zijn de belangrijkste drijvers en hoe kán de wereld zich hierdoor gaan ontwikkelen.’
Shell
Dit is overigens geen nieuwe manier van kijken. ‘Scenarioplanning zoals wij dat toepassen, gaat al wat jaartjes mee’, vertelt Postma. ‘De Club van Rome gebruikte de aanpak in de jaren zeventig al om scenario’s te ontwikkelen die de langetermijneffecten van bevolkingsgroei en industrialisatie in kaart brachten. Shell paste de aanpak toe als input voor hun strategische acties: hoe gaat de oliemarkt zich ontwikkelen, welke kansen en bedreigingen zien we op de lange termijn?’ Shell was mede dankzij scenarioplanning in 1973 als enige oliemaatschappij goed voorbereid op de oliecrisis: een ontwikkeling die ze in hun scenario’s hadden meegenomen.
Een hele gereedschapskist
Dit onderstreept hoe waardevol deze aanpak kan zijn om jezelf toe te rusten op de toekomst. Toch is scenarioplanning geen gemeengoed, ziet Postma. ‘De aanpak levert veel op, maar vraagt aan de voorkant ook veel. Je hebt data nodig, zicht op ontwikkelingen die nu plaatsvinden en misschien dominant worden. Maar ook menselijke creativiteit en het vermogen om na te denken over het onbekende. Het is een proces waarin analytische én participatieve technieken samenkomen. Je hebt er een hele gereedschapskist voor nodig: van benchmarking, trendanalyses, publieksonderzoek tot discussiepanels en workshops. Dit kost niet alleen tijd; je moet het ook op een doordachte manier doen.’
European Tourism Futures Institute (ETFI)
En dat kunnen ze als geen ander bij NHL Stenden. De hogeschool beschikt – als enige in Nederland - over een Lectoraat Scenarioplanning. Dit lectoraat is verbonden aan de Academy of Leisure and Tourism en beschikt over een wereldwijd netwerk van bedrijven, overheden en kennisinstituten. Daarnaast is het lectoraat ingebed bij het European Tourism Futures Institute: het enige expertisecentrum in heel Europa dat scenarioplanning als kernactiviteit toepast. ‘Vanuit onze kennis van de sector schetsen wij toekomstbeelden voor vrijetijd, recreatie en toerisme’, vertelt Stefan Hartman, hoofd van het ETFI. ‘Dit resulteert in innovatieve visies, concepten, of strategieën om de vrijetijdseconomie veerkrachtiger te maken.’
Tientallen vraagstukken
Dankzij haar unieke positie, is het ETFI een veelgevraagde partij voor allerlei onderzoeksprojecten. Hartman doet een greep uit de vraagstukken waaraan het instituut een bijdrage mocht leveren. ‘Voor brancheorganisatie HISWA-RECRON ontwikkelden we vier scenario’s voor de toekomst van de toeristisch-recreatieve sector na het coronavirus. Voor het IJsselmeergebied schetsten we een toekomstbeeld voor de toeristische en recreatieve kansen in 2050. En, wij zijn de partij die met internationale partners zoals de World Travel & Tourism Council (WTTC) en The Travel Foundation de toeristisch-recreatieve sector probeert verder te verduurzamen. (link naar rapport)
De toekomst van Fryslân
Het EFTI maakt ook uitstapjes naar andere domeinen. Hartman: ‘Scenario-planning kun je voor allerlei vraagstukken inzetten: de aanpak blijft gelijk. We hebben het bijvoorbeeld toegepast op onze opleiding Verpleegkunde. Maar net zo goed bij de totstandkoming van de Omgevingsvisie Fryslân 2030 voor het landelijk gebied. Hiervoor zijn we met allerlei partijen om tafel gegaan om onze provincie voor te bereiden op de toekomst.’ Dit resulteerde in vier toekomstbeelden. ‘Van een provincie die beschermd wordt met hoge dijken, een mondiale toeristentrekker is en een hot-spot voor landbouwinnovatie. Tot een provincie waarin energieopwekking, landbouwinnovatie en toerisme juist op kleine schaal plaatsvinden.’
Mensen in gesprek brengen
En nee, het is niet zo dat de scenario’s die nu worden bedacht over twintig jaar worden beoordeeld op hoe accuraat ze de toekomst voorspelden. Albert: ‘Scenario’s helpen je vooral om na te denken over die toekomst. Om de veranderingen die eraan komen te duiden, te bedenken wat ze voor jou kunnen betekenen en hoe je daar op kunt inspelen door slimme strategische keuzes te maken.’ Maar dat is niet het enige. ‘Het is ook een methode waarin je mensen vanuit verschillende domeinen met elkaar in gesprek krijgt. Waarin je specialisten uit hun zuilen trekt, samen laat denken en vooruit laat kijken. Wat zie ik in mijn vakgebied gebeuren en hoe verhoudt zich dat tot een ander domein? Alleen al dit proces levert nieuwe inzichten en discussies op.’
Een groeiende vraag
In een wereld die snel verandert, neemt de belangstelling voor scenarioplanning toe. En hiermee de vraag naar mensen die dit kunnen toepassen. Postma: ‘Veel van wat het lectoraat doet, zie je terug in de onderwijsprogramma’s van NHL Stenden. Als student Leisure & Events Management of International Tourism Management krijg je er hoe dan ook mee te maken. Tientallen studenten hebben meegewerkt aan onze onderzoeken of zijn betrokken bij onze partners. Ook geven wij docenten handvatten om de aanpak toe te passen. Zo schrijven wij een handboek om deze aanpak voor toekomstige generaties vast te leggen. Want, wat de toekomst ook brengt: zij zullen scenarioplanning net zo goed nodig hebben.’
Projecten uitgelicht
Het ETFI zette Scenarioplanning de afgelopen jaren in voor meerdere projecten. Een overzicht:
