Van meetbaar naar menselijk: hoe we ons onderwijs opnieuw moeten ontwerpen

  
_{^{Wil je toch liever luisteren? Beluister de podcast over de toekomst van het onderwijs.}}

Meten is weten. Dit oer-Hollandse pragmatisme heeft ons onderwijs de afgelopen jaren steeds doelgerichter gemaakt. Toetsen, vergelijken en classificeren staan centraal, waarbij cijfers belangrijker zijn geworden dan het verhaal achter de leerling. “Wat verloren gaat, is onze aandacht voor de mens”, concludeert José Middendorp, lector ‘Opvoeden en opleiden naar duurzaam en democratisch samenleven’ bij NHL Stenden. “We hebben als docenten geen ruimte meer voor de nieuwsgierigheid, de creativiteit, de vragen en dromen van onze studenten en leerlingen. Meetbare uitkomsten vormen de enige maatstaf, waardoor persoonlijke ontwikkeling naar de achtergrond verdwijnt.”

Onderzoek als motor voor verandering

Om deze ontwikkeling een halt toe te roepen, onderzoekt het lectoraat ‘Opvoeden en opleiden naar duurzaam en democratisch samenleven’ hoe we het pedagogisch handelen van docenten opnieuw centraal kunnen stellen. José: “De oplossing ligt niet in het opstellen van nieuwe regels, maar juist in het loslaten ervan. De vraag moet niet langer zijn hoe we leerdoelen kunnen afvinken, maar hoe we leerlingen begeleiden om met veerkracht en zelfvertrouwen hun plek in de wereld te vinden. Want in een wereld die snakt naar creatieve en kritisch denkende burgers, kunnen we het ons niet permitteren onderwijs te reduceren tot cijferfabriek.”

Practice what you preach

Onderzoek alleen is niet genoeg voor een kentering, weet de lector als geen ander. Daarom ontstaat er een proces waarin de inzichten vanuit het lectoraat een plek krijgen in haar eigen lerarenopleidingen.

Eén van de veranderingen is dat we studenten met een systemische blik leren kijken. Elk kind maakt deel uit van diverse systemen. Denk aan de ouders, maar ook de sportclub, de kinderopvang. De kunst is om verder te kijken dan de muren van jouw klaslokaal en te ontdekken hoe jij je verhoudt tot al die andere systemen rondom de leerling.” 

Opleiden van onderwijspioniers

Daarnaast wordt er kritisch gekeken naar de rol van de studenten en de lerarenopleiders zelf. Lerarenopleiders worden in een postdoc-onderzoek aangemoedigd hun professioneel leiderschap te ontwikkelen en te reflecteren op hun eigen waarden en normen. Dat leidt tot de vraag: waar wil ik actief aan bijdragen? Waar heb ik voor op te staan? Hoe ziet mijn verantwoordelijkheid eruit? Het kan hier gaan om aandacht voor onrecht dat je ziet ontstaan, maar ook om aandacht voor bepaalde kennis die je niet meer terug ziet komen. José: “Je neemt als docent altijd jezelf mee de klas in, met je eigen tradities en oordelen. Zelfreflectie is cruciaal om je daarvan bewust te worden.” Daarbij moedigt ze studenten aan om vooral ook het kritische gesprek aan te gaan binnen het onderwijsteam. “Dat vraagt moed, reflectie en de bereidheid om tegen de stroom in te zwemmen. Verandering van het systeem kost tijd. Maar juist zo’n grote verandering begint met kleine stappen. Aan ons de taak als hogeschool om deze onderwijspioniers op te leiden.”

Een oproep aan het onderwijs

De missie van José is helder: onderwijs moet weer menselijk worden, met aandacht voor de leerling als persoon en ruimte voor het goede gesprek. “Ons doel is dat docenten, schoolleiders, opleiders en bestuurders professioneel leiderschap omarmen en de moed te vinden om kritisch te reflecteren op hun eigen handelen. Het gaat niet alleen om het behalen van leerdoelen, maar bovenal om bij kinderen en jongeren zelfvertrouwen, veerkracht en maatschappelijke betrokkenheid te ontwikkelen. Daar ligt onze pedagogische verantwoordelijkheid. Wij zijn ervan overtuigd dat verandering mogelijk is, ook in een systeem vol regels en druk om meetbare resultaten te leveren. Het begint bij bewustwording, kleine stappen en het durven maken van keuzes die leerlingen écht vooruithelpen. Het kleine dat we met elkaar doen, genereert iets groots.”

Klein begin, betekenisvolle impact

De eerste stap richting menselijk onderwijs hoeft niet groot te zijn, benadrukt José. “Creëer bewust momenten van ontmoeting: een kort gesprek in de wandelgang, een oprechte lach in de klas. Het gaat om de aandacht en het gevoel gezien te worden, niet om de grootsheid. Mijn tip: plan dagelijks een kwartier in voor dit soort momenten, alleen of met je team, zodat ze vanzelfsprekend onderdeel worden van de schoolroutine. Zo’n klein begin zorgt voor een betekenisvolle impact op de lange termijn.”

Benieuwd hoe jij zelf de eerste stap kunt zetten? 

In haar manifest deelt het lectoraat ‘Opvoeden en opleiden naar duurzaam en democratisch samenleven’ acht principes die de basis vormen voor de onderwijsverandering, zoals zij die voor ogen heeft.